Değerli Dostlar; İmam Gazâlî, “Öğütler” kitabın bu konuyu şöyle açıklıyor.
Bil ki cehalet hastalığı dört türlüdür; birinin tedavisi mümkün, diğer üçünün tedavisi ise mümkün değildir.
1) Kıskançlıktan Kaynaklanan Cehalet: Birincisi kıskançlık ve kinden dolayı soru soran ve itirazda bulunan kimsenin hastalığıdır. Böyle birisine ne kadar doğru, güzel, kesin cevap verirsen ver; bu onun öfke, düşmanlık ve kıskançlığını artırmaktan başka bir işe yaramaz. Buna karşı yapılacak en iyi şey onunla muhatap olmamak, cevap vermekle meşgul olmamaktır.
Böyle birini muhatap almaman, onun hastalığı ile ilgilenmemen gerekir. Nitekim Yüce Allah şöyle buyurmuştur: “Bizim öğüt ve uyarılarımıza kulak asmayan, dünya hayatından başka bir şey istemeyen kimselerle ilgilenme!” Kıskançlık, ateşin odunu yakıp tükettiği gibi insanın iyiliklerini yer bitirir.
2) Ahmaklıktan Kaynaklanan Cehalet: Tedavisi mümkün olmayan cehalet hastalığının ikincisidir.
Hazreti İsa şöyle demiştir: “Ben ölüleri diriltmek de aciz olmadım ama ahmakları tedavi konusunda aciz kaldım.”
Böyle bir insan bilgi elde etmeye az bir zaman ayırır. Bu süre içinde akli ve dini birtakım bilgiler edinir. Bir de bakarsın ki; ahmaklığı sebebiyle iki paralık bilgisiyle ömrünü akli ve dini ilimlerle harcamış büyük bir alime itirazlarda bulunuyor.
3) Anlama sorunundan kaynaklanan cehalet tedavisi mümkün olmayan üçüncü hastalıktır.
Kişi doğruyu öğrenmek istemekle birlikte, büyük alimlerin verdiği cevapları anlayacak zihni yeterliliğe sahip değildir. Faydalanmak için soru sorduğu halde; zekasında anlama problemi bulunduğundan, meselenin inceliklerini kavrayamaz. Bu gibiler de de vakit harcamamak gerekir. Nitekim; Hazreti Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmuştur: “Biz peygamberlere; insanlarla, akıllarının seviyesine göre konuşmamız emredildi.”
4) Tedavisi mümkün olan cehalet ise kişi doğru yolu araştıran, akıllı, kavrama gücüne sahip, kıskançlık ile öfke ve arzularının peşinden gitmeyen, makam ve mal sevgisi gibi kötülüklerin esiri olmamış, hak yolda gitmeyi isteyen birisi olur da; sorduğu soru ve yaptığı itiraz kıskançlık, işi zora sokma, insanları deneme gibi sebeplere dayanmazsa: İşte bu türden bilgisiz insanların tedavileri mümkündür. Böylelerinin sorularına cevap vermekle meşgul olabilirsin, dahası bununla meşgul olman gereklidir.