Şifa Deposu Menengiç (Çıtlık, Sakızlık, Bıttım)

Kahvesini içtiğimiz, sade olarak tükettiğimiz, sabununu yaptığımız ve bir çok şekilde yediğimiz ve bu günlerde olgunlaşmaya başlayan ve hasadı yapılan Menengiç bir şifa deposu olarak bakın nelere yarıyor.

(ÖZEL HABER) Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Orman ve Endüstri Mühendisliğinden Prof. Dr. Hasan Serin, Bakın Menengiç’i nasıl anlatıyor. Prof. Dr. Hasan Serin Menengiç hakkında şunları kaydetti; “Ülkemiz ormancılığında Akdeniz bölgesinde bulunan türler ve ormanlar büyük önem taşımaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği 2000 m’yi aşan Toros dağlarının yer aldığı bölgede; Akdeniz alt bölümü, Akdeniz dağ bölümü ve Akdeniz dağ çayırı bölümü olmak üzere 3 farklı bölge yer almaktadır. Akdeniz alt bölümünde bitki örtüsünü daha çok maki vejetasyonu ve kızılçam ormanları oluşturmaktadır (Şenyaz ve ark, 2005). Maki; ortalama 1-2 metre boyundaki küçük ağaç ya da bitkilerin oluşturduğu bitki örtüsüne denilmektedir. Maki bitkileri Akdeniz ikliminin kurak koşullarına yani ortamdaki yetersiz sudan olabildiğince yararlanmaya uyarlanmış derin köklü, ufak ve sert yapraklı, hatta dikenli ağaçlık ve çalılardır. Bu ufak yaprakların yüzeyi genellikle su kaybını önlemek için yaprakları kalın, sert, cilalı, keçeli veya mumsu reçineli bir katmanla kaplanmıştır. Makiliklerde rastlanan ağaç türü arasında başlıca; yabani zeytin, funda, katran ardıcı, keçiboynuzu, sakız ağacı, laden, böğürtlen, zakkum, sandal ağacı, Akdeniz defnesi, menengiç, at elması, mersin (bitki), koca yemiş (dağ çileği), kermes meşesi, pırnal meşesi sayılabilir. Maki bitki örtüleri genellikle geçit vermeyecek kadar yoğun bir biçimde gelişerek toprağın yüzeyinde oldukça sık bir doku oluşturur. Çoğu su gereksinimini gecenin neminden sağlar. Özellikle denize bakan yamaçlar, yapraksız dikenli çalılıklarla kaplıdır (Anonim, 2017). Yukarıda belirtildiği gibi makilik alan içerisinde peyzaj, beslenme, hayvan yemi ve tıbbi amaçlar için ekonomik değer taşıyabilecek (Keçiboynuzu, Defne, Yaban Mersini, Zakkum vb.) ve kültüre edilebilecek önemli türler vardır. Bunlardan bir tanesi de Menengiç (Pistacia) türüdür. Menengiç yörelere göre çitlenbik, çedene, çıtlık, çitemik, bıttım gibi farklı isimler alır. Örneğin Adana'nın Kozan ilçesinde Çıtımık olarak söylenir. Antalya'nın Akseki ve Manavgat ilçelerinde çöğre veya sakızlak adıyla anılır. Burdur'un Bucak ilçesinde çıtlık olarak söylenir. Erdemli ilçesinde daha çok sakızlık ve çırtlık olarak bilinir. Menengiç, Akdeniz Bölgesi’ne özgü bir bitki olup her daim yeşildir. Kuru ve taşlık bölgelerde, çam ormanlarında yetişir. Bitki olarak fıstık ağacına benzerlik gösterir. Menengiç 2–3 m boylarında çalı veya 10 m'ye kadar boylanabilen ağaç formlarında görülebilmektedir. Karşılıklı dizilmiş bileşik yapraklar 5-11 parlak yaprakçıktan oluşur ve reçine kokusu verir. Kırmızımsı mor renkli çiçekler Mart ve Nisan aylarında görülür. Mürekkep meyve küçük, küre biçiminde olup olgunlaşınca yeşil ve maviye dönüşür. Tohumlar Eylül-Ekim aylarında olgunlaşır protein, yağ, lif açısından zengin olup küçük küre biçimindedir (Özcan, 2004). Drenajı iyi hafif, kuru ve sıcak toprakları tercih eder. En iyi gelişmeyi alkali topraklarda yapar. Fazla boylanmaz; yavaş büyür. Işık isteği yüksektir. Tohum ve çelikle üretilir. Çelikle üretimde; henüz olgunlaşmış yarı odunsu çelikler Temmuz ayında alınarak çoğaltılır. Türkiye'deki sıcak bölgelerde özellikle Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu'nun kırsal kesimlerinde yetişir. (Anonin 2017). Menengicin Faydaları   Şifalı bir bitki olan menengiç özellikle dağlık ve kırsal kesimlerde ekolojik olarak yetişmektedir. Siirt fıstığına benzer ve onun yakın bir akrabasıdır. Yabani antepfıstığının aşılanmamış bir hali olan menengiç özellikle Güneydoğu Anadolu, Akdeniz Bölgesi ve Doğu Anadolu’da yetişir. Dünyanın birçok ülkesinde yetişen menengiç ağacının organlarından farklı yönlerde faydalanılmaktadır.  En fazla tüketim alanı da kahve olarak kullanılmasıdır. Menengiç kahvesi sağlık açısından oldukça faydalı bir kahvedir.   Menengicin yaprakları geleneksel tıpta; enfeksiyon giderici, kan basıncını düşürmede, sakinleştirici, idrar söktürücü olarak ve böcek öldürücü olarak da kullanılmaktadır ( Darias et al., 2001). Menengicin halk arasında ülser tedavisinde ve güneş çarpmasına karşı kullanıldığı bildirilmektedir ( Hayakoğlu ve ark., 2010).   Türkiye’de, arkeolojik bulgular menengicin eski çağlardan beri gıda olarak kullanıldığını göstermiştir. Taze sürgün ve meyvelerden beslenmede yararlanılır. Meyveler iştah açıcı olarak, özel köy ekmeklerinde, kahve ve çay şeklinde tüketilmektedir. Özellikle son yıllarda kuru meyveler öğütülerek kahve ve çay şeklinde ticari anlamda yoğun bir biçimde tüketilmektedir (Baytop, 1984; Baytop, 1999).   Menengiç türlerinin özellikle flavonoidler ve diğer fenolik bileşenlerinin; antimikrobiyal, anti-inflamatuar, sitotoksik aktivite ve antioksidan potansiyeli araştırmacıların ilgisini çekmiştir (Topçu, 2007). Menengiç, içerdiği alfapinen, terpinolen, limonen ve diğer flavonoid bileşikler bakımından zengin olduğundan antimikrobiyal etkinlik göstermektedir (Kusmenoglu ve ark., 1995). Menengiç meyvesi %35-47 civarında yağ içeriğine sahip, esansiyel yağ asidi, makro-mikro element ve yağda eriyen vitaminler bakımından zengindir (Alçiçek ve ark., 2004; Akgül ve ark., 2016).   100 gr. Menengicin içinde bulunanlar; 20,8 gr. Protein, 51,6 gr. Yağ, 16,4 gr. Karbonhidrat, 0 kolesterol,  2 gr. Lif,  500 mgr. Fosfor, 136 mgr. Kalsiyum, 7,3 mgr. Demir, 1,020 mgr. Potasyum, 158 mgr. Magnezyum, 66 IU A vitamini, 0,62 mgr. B1 vitamini, 1,45 mgr. B20, 4 mgr. B6 vitamini, 7 mgr. C vitamin, 5,2 mgr. E vitamini ve 594 kalori bulunmaktadır. Kısaca, menengiç bileşiminde; B ve E grubu vitaminler, sodyum, fosfor, potasyum, magnezyum, demir, kalsiyum, çinko, manganez, bakır, kadmiyum ve selenyum gibi önemli mineraller ve elementler bulunmaktadır.   Bölgemiz ve ilimizde yaygın olarak makilik alanlarda bulunan menengicin kullanım alanları göz önüne alındığında, kırsal kesime gelir getirebilecek önemli türlerden biri olduğu anlaşılmaktadır. Bu türden elde edilen ürünlerin ekonomik potansiyele ulaşması ve pazar oluşturabilmesi için ilgili kurumlarla ortak projeler yürütülmelidir. Üretim şekilleri, zamanları, depolama, pazarlama, sürdürülebilir olarak potansiyel üretim miktarları ile ilgili eğitim ve projeler oluşturulmalıdır. Bu ürünler için üretici birlikleri veya kooperatifler kurularak marka ürünler ortaya konulmalıdır.   Kaynak Akgül, M, B., Şındak, N., Karakoç, Z., Gülaydın, A., (2016). Topikal Olarak Uygulanan Menengiç Yağı ve Gliserin Solüsyonun Japon Bıldırcınlarında (Coturnix Coturnix Japonica) Yara İyileşmesi Üzerine Etkileri, Harran Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 5 (2) 146-151 Alçiçek, A,. Bozkurt, M,. Çabuk, M, (2004). The Effect of a Mixture of Herbal Essential Oils, an Organic Acid or a Probiotic on Broyler Performance. South African Society for Animal Science, 34, 217-222. Anonim, (2017). https://tr.wikipedia.org/wiki/Menengi, 19.04.2017. Baytop, T.(1984). Türkiye’ de Bitkiler ile Tedavi. İstanbul Üniv. Yay. No. 3255. Baytop T. (1999). Türkiye’de Bitkilerle Tedavi Geçmişte ve Bugün (İlaveli 2. baskı), Nobel Yayınları, 1999:324-325. Darias, V., Martin-Herrera, D., Abdala, S., Fuente, D., (2001). Plants used in urinary pathologies in the Canary Islands, Pharm Biol 39: 170–180. Hayoğlu, İ., İzol, G., Gümüş, A., Göncü, B., Çevik, G, B., (2010). Menengicin Şekerleme Üretiminde Kullanım Olanakları, HR.Ü.Z.F.Dergisi, 14(4): 57-62. Kusmenoglu, S., Baser, KHC., Ozek,T., (1995). Constituents of the essential oil from the hulls of Pistacia vera L. J Essent Oil Res, 7, 441-442. Özcan, M., (2004). Characteristics of fruit and oil of terebinth (Pistacia terebinthus L) growing wild in Turkey Journal of The Science of Food and Agriculture. 84 (6) 517-520. Şenyaz, A., Sülüşoğlu, M., ve Yılmaz, E., (2005). Akdeniz Ormancılığı Açısından Mersin İli, Tarsus İlçesi Bazı Orman Köylerindeki Sosyo-Ekonomik Yapı Ve Ormancılık Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 274 ISSN:1300-7912. 87s. Topçu, G., Ay, M., Bilici, A., Sarıkürkçü, C., Öztürk, M., Ulubelen, A,. (2007). A new flavone from antioxidant extracts of Pistacia terebinthus. Food Chemistry, 103, 816- 822.